İnsanoğlunun ilk büyük yaratıları;dil (iletişim), ekin (üretim), oyun (dans, çalgı)'dır. Görele'de yüzyıllardır var olan, günümüzde az da olsa Sise, Böğürtlen'e yakın [1] köylerde yaşayan imeci [2] geleneği [3] üretim-iş-müzik üçgeninin köklerini Sümer'den, Hitit'ten... alan binlerce yıllık izlerini taşır.
Emekle, işle sanatın(müziğin) bütünleşmesini yansıtan Görele ekin imecileri sanatın kaynağını açıklayan kimi görüşlerin de belgesi niteliğindedir [4].
Kemençe, düdük eşliğinde genellikle sabahları büyük mısır (darı) tarlalarında oluşturulan imeci havaları Görele kimliğinin özelliklerindendir. Yıllar önce bir denemede okumuştum. Yanılmıyorsam Hindistan'da yabancılar karşılaşınca birbirlerine kim olduklarını sormak yerine, "Sizin türkünüz nasıl, nasıl türkü söylersiniz siz?" derlermiş.
Müziğin gücünü, işlevini, insan kişiliğindeki önemini anlatan bu tümceler Görele insanının tinsel durumu, kişisel özellikleri açısından anılmaya değer.
Shakespeare'in bir oyununda, sanırım Venedik Taciri'nde, "Tükür şu düdüğün ağzına ve üfle... Seni cennetlere götürsün..." sözü bizim için söylenmiş sanki.
Kemençe, düdük yöresi Görele; bu çalgılarla oluşturduğu havaları ne güzel havalandırmış: Çok dingin iş, emek üretiminde ezginin, türkünün işlevi tinsel doygunlukla bedensel devinimleri sanata dönüştürerek yorgunluğu unuturu veriyor.
Bu güzel havaların oluştuğu ekin imecileri bir sürecin başlangıcı: Ekmeden-ekmeğe giden bir sürecin. Bu süreçte yüzden çok sözcük(dil) oluşturulmuş.
Halkbilim çalışmalarına yöneldiğim 1970'li yıllarda Görele'deki imeci havalarını banda aldım notalatmak için [5]. İmeci türkülerinin sözlerini de toplamaya çalıştım.
1969'da Nurettin Ercan ile Kemal Ercan'ın yayımladıkları DÜN VE BUGÜNKÜ DURUMUYLA GİRESUN'DA (Yeşilırmak Matbaası, Amasya) "Görele'ye Ait İmece Türküsü" :
Kaldır kazmayı kaldır
Kaldır başından aşır
Meraklı olan kızlar
Cebinde silah taşır
Ah imeci imeci
İki koyun bir geçi
İmecinin içinde
Ben olsam kemençeci
Kazmayı kaza kaza
Çıktın önlerin yaza
Yenge ben dolanayım
Yanında kara kıza
İmeceye baksana
Geri vuruyur geri
Evlerinin önünde
Vardır konuşma yeri
Yanılmıyorsam bu örnekler Görele imeci türkülerinin ilk yayınlananları.
Bundan on beş yıl önce Görele Lisesi dergisinde GÖRELE İMECİLERİ başlıklı bir yazı yayımlayarak konuyu geniş olarak ilk kez sunmuştum ilgilenenlere.
O yazıda yer alan imeci türkülerine şu örneği vermiştik:
İmeciye gidenler
Hep gazmalı gazmalı
Şu benim sevdiceğim
Başı beyaz yazmalı
Gazmayı gaza gaza
Önleri vurdum saza
Yenge gurban olayım
Yanında gazan gıza
İmeciye baksana
Geri vuruyor geri
Evlerinin önünde
Vardır konuşma yeri
Galdır gazmayı galdır
Galdır boyundan aşır
Bana sebep olanı
Mevla'm yolundan şaşır
Oy imeci imeci
İki goyun bir geçi
İmecinin içinde
Ben olsam kemençeci
İmeci havaları en az üç değişik ezgiden oluşmakta. Birinci ezgi çok devingen bir kazış biçimine göre, ikinci ezgi daha yavaş kazış biçimine göre, üçüncü de geri vurma, çalkalama işine göre oluşturulmuş.
Görele imeci ezgilerinden yola çıkılarak çok sayıda türkü oluşturuluyor otuz kırk yıldır. Son yıllarda yöre ezgilerimizi yeni türkü adıyla kendilerine mal ederek pazarlayanlar için Görele imeci havaları talan alanı...
Ömer Akpınar'ın kaynaklık ettiği, Yücel Paşmakçı'nın derleyip notaladığı Görele türküsü "Al Tavandan Belleri" de imeci havasıdır [6].
Kimi bölgelerimizde de güzel örnekleri olan iş türkülerinin [7] Görele'deki yansıması imeci havalarıdır. Bunlarla ilgili derlediğimiz sözlerin tümünü verelim [8]:
İmeciye gidenler
Hep gazmalı gazmalı
Şu benim sevdiceğim
Başı beyaz yazmalı
Gazmayı gaza gaza
Önleri vurdum saza
Yenge gurban olayım
Yanında gazan gıza
İmeciye baksana
Geri vuruyu geri
Evlerinin önünde
Vardır gonuşma yeri
Habu dereler gibi
Bi boşalsam bi dolsam
Tene torbacuğuna
Bi mavi boncug olsam
Gazalım ekinleri
Önler edelim önler
Heç ağlımdan çıkmıyu
Güzelim eski günler
Ekinleri gazanlar
Odları da gazacak
Çakır gözlümü benden
Ölüm ayırır ancak
Peşdemalın içinden
Tene mi atıyusun
O ne çalımlı bakış
Ağlımı gatıyusun
İmecimiz var bizim
Guşluğa gelü müsün
Söyle bana sarı gız
Öl desem ölü müsün
Galdur gazmayı galdur
Galdur boyundan aşur
Bana sebeb olanı
Mevla'm yolundan şaşur
Oy imeci imeci
İki goyun bi geçi
İmecinin içinde
Ben olsam kemençeci
İmecinin önünde
Düdük çalarım düdük
Giddi gelmez yollara
Daha dün yemek yedük
Kemençeci çalıyu
Gidelim sıra mele
Köyün bi güzeliydi
Nası gidicek ele
Vurduk ekini başa
Şimdi çalkalayalım
Köyü beğenmedin ki
Sana nasıl yanalım
Dağatın suyumuzu
Tallanın başlarında
Aklım galdı gülümün
Gınalı saçlarında
Belledim tallaları
Tokalağa ezmelü
Seğen ile sarıgız
Yaylaları gezmelü
Kaynaklar:
[1] Geçen yıl, TRT'nin HABER ANADOLU yapımcısı Giresun'u konu almıştı. Giresun halk oyunlarının unutulmaz emekçisi, Giresun Belediye Başkan Yardımcısı Ömer Cinel'in yönlendirmesiyle Çanakçı Deregözü köyünde doğal bir ekin imecisi çekimi yaptırdık. TRT'de bir iki kez yayımlandı.
[2] İmeci sözcüğü için Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü'ne (İ.Zeki Eyüboğlu) bakılmalı.
[3] Görele'de imeci geleneğini ilk kez on beş yıl önce Görele lisesi dergisinde yayımladık. Son yıllarda bu tür konuları yazmanın çok heveslisi türedi. Makale, araştırma yazısı heveslilerinin makale yazma kurallarından biri olan kaynak göstermeyi en az yazı aktöresi açısından öğrenmesi gerekir. Makale, araştırma yazma konusu SBS'de, LYS'de öğrencilere soru olarak da soruluyor...
[4] Sanatın kaynağı konusunda okunacak yapıtlar: Platon(Devlet), E.Fischer (Sanatın Gerekliliği), E.H.Gob-rich (Sanatın Öyküsü)... Belinski'nin, Plehanov'un, Çennişevski'nin konuyla ilgili yazıları...
[5] Düdükle, kemençeyle çalınmış havalar...
[6] Salih Turhan-Erdoğan Altınkaynak (Giresun Türküleri ve Oyun Havaları)
[7] Cahit Öztelli(Halk Türküleri), Pertev Naili Boratav (Türk Halk Edebiyatı
[8] Tümünü babam(1915-2001, Haşim Günay)'dan derledim.
Araştırma:Hayrettin GÜNAY
)
